سیر تحول اصل احتیاط نزد فقهای مذاهب و بررسی موارد فقهی آن

سیر تحول اصل احتیاط نزد فقهای مذاهب و بررسی موارد فقهی آن

مقدّمه
اصل احتیاط به عنوان یکی از اصول بسیار گسترده در فقه و اصول مذاهب به خصوص مذهب امامیه می‌باشد و اهمیّت آن تا حدّی است که بسیاری از احکام فقهی ما براساس این قاعده تبیین وتفسیر شده به طوری که اخباریون که فرقه‌ای از امامیه در طول تاریخ شمرده می‌شوند آن را به عنوان مهمترین اصل فقهی خود قلمداد کرده‌اند بنابر این بررسی سیر تحوّل احتیاط جایگاه مهمی در فقه و اصول خواهد داشت؛ لکن اهل سنت به اندازه امامیه به این اصل نپرداخته‌اند.
آن چه مشهود است؛ در این موضوع تحقیقات گسترده‌ای انجام گرفته است اما اکثریت این تحقیقات به بررسی فنی و استدلالی و فروع قاعده احتیاط به صورت عربی، آن هم در امامیه پرداخته‌اند؛ اهمیت این تحقیق در بررسی سیر تحوّل این قاعده و نحوه‌ی شکل‌گیری آن، به صورت مقارنه‌ای و فارسی می‌باشد.
از آن جا که این تحقیق از نوع بنیادی و با هدف دانش افزایی است در یک حوزه‌ی معرفتی خاص صورت می‌گیرد که می‌تواند بستر پژوهش‌های کاربردی واقع شود؛ بنابر این دستاورد این پژوهش علاوه بر استفاده در مجامع علمی و دانشگاهی و حوزوی می‌تواند به عنوان منبعی برای تحقیقات نظری و تئوری در سازمان‌ها و ارگان‌های قضایی قرار گیرد، و نهاد‌های وابسته به عنوان منبعی کارآمد در فقه و به تبع آن در حقوق مورد استفاده قرار دهند.
طرح تحقیق
اصل «احتیاط» که از آن به اصل «اشتغال» هم تعبیر می‌کنند یکی از اصول پرثمر عملیه در فقه اسلامی به طور عام و به ویژه فقه شیعه است. بر همین اساس است که در طول تاریخ فقهای شیعه و تا حدودی هم فقهای اهل سنت به آن پرداخته‌اند.
البته سیر تحوّل این اصل در طول تاریخ بسته به نگاه‌ها و دیدگاه‌‌های فقهای اسلام در این باره است و مراد از سیر تحوّل بعد مغایر و مصداقی اصل است که در ضمن بررسی دیدگاه‌های فقها مذاهب در سیر تاریخ روشن می‌شود، بنابراین تفاوت دیدگاه‌ها در آثار فقها این سیر تحوّل را می‌سازد. بنای این رساله بر این است که ضمن تبیین اصل احتیاط و اشتغال، سیر تحوّل، ثمره این اصل، دیدگاه‌های فقهای اسلام، اعم از شیعه و سنی، بررسی و در نهایت تبیین می‌شود.
سؤال اصلی و سؤال‌های فرعی تحقیق
سئوال اصلی:
سیر تحوّل اصل احتیاط در میان فقهای مذاهب اسلامی تبیین آن چگونه است؟
سئوال‌های فرعی:
سیر تحوّل اصل احتیاط در دوره تشریع چگونه است؟
سیر تحوّل اصل احتیاط در دوره اهل بیت و صحابه چگونه است؟
سیر تحوّل این اصل در میان فقهای شیعه چگونه است؟
سیر تحوّل و تبیین آن در میان امامان اهل سنت چگونه است؟
فرضیه اصلی
اصل احتیاط از صدر اسلام : دوران تشریع ، عصر صحابه و اهل‌بیت (علیهم السلام) وجود داشته است همچنین این اصل بین فقهای شیعه از عصر غیبت تا کنون مورد توجه بوده و به عنوان یک اصل مرجع مورد استفاده فقها قرار گرفته است. این اصل در میان اهل سنت هم از زمان پیدایش مذاهب فقهی مورد توجه بوده است و در احکام فقهی خویش به آن پرداخته‌اند. البتّه توجه به آن در زمان های مختلف فرق داشته است.
پیشینه تحقیق
اصول احتیاط به طور عام در کتاب‌های اصولی شیعه و برخی از آثار فقه اهل سنت مورد بحث قرار گرفته است.
اگرچه در مورد قاعده احتیاط تحقیقات گسترده‌ای انجام گرفته است ولی نگارنده به دلایل زیر این موضوع را انتخاب کرده است.
اکثر تحقیقاتی که در مورد قاعده احتیاط انجام گرفته به بررسی فنی و استدلالی و فروع قاعده احتیاط پرداخته است مانند کفایة الاصول فرائد الاصول نائینی و... و لکن به سیر تحوّل این قاعده و نحوه شکل‌گیری آن پرداخته نشده است.